حضرت زینب (س) در 15 رجب سال 63 هجری قمری از دنیا رفت. بانوی قهرمانی که پس از شهادت امام حسین، ارائه نهضت عاشورا را به دوش کشید و پرچمدار این قیام بود در ضمن سفری که به همراه همسر گرامی شان عبدالله بن جعفر به شام بودند به لقاءالله پیوستند و بدن مطهر ان بانوی بزرگوار در همان جا دفن گردید. زینب (س) که از همه سو نسبش به معصومین می رسد، مستعلی است که راه پیش روی آنان که می خواهند در راه عقیده شان انقلاب کنند، روشن ساخت. او که روح ظلم ستیزی را از مادرش فاطمه زهرا و پدرش حیدر کرار به ارث می برد، در راه افشای ظلم و احقاق حق، با کلام غرّای خویش از هیچ فداکاری و جانفشانی دریغ نمیورزید.
در تداوم نهضتی که حضرت زهرا در حمایت از امام معصوم زمان خویش و انقلاب علیه باطل در پیش گرفت، حضرت زینب (س) نیز در واقعه کربلا، دوشتادوش امام معصوم حضور داشت و پس از شهادت او نیز پیام قیامش را دبه گوش تمام جهانیان ابلاغ کرد.
حضرت زینب (س) هنگامی که به سال های تشکیل زندگی نزدیک شد، از این امر پسندیده الهی سرباز نزد؛ امّا در ازدواج با پسر عموی خویش شرطی بسیار نیکو قرار داد: اینکه هرگز و در هیچ لحظهای از برادرش اباعبد الله جدا نشود.
نقش آن حضرت در قیام عاشورا، صرفاً نباید از دیدگاه احساسی و روابط نَسَبی تحلیل کرد؛ بلکه در آن واقعه، حضرت زینب خود را فردی می بیند که باید از جان امام خویش محافظت کند و در رکاب او باشد در آن حادثه و مصیبت مهیب که تمام بار غم و اندوه، بر دوش حضرت زینب (س) بود و او باید آغوش تسکین خود را به روی تک تک بازندگان عاشورا می گشود، ودر مقام الگو و مقتدای تمام حاضرین صحنه عاشورا قرارداشت به همین لحاظ، هرگز لحظهای زیر بار غم و ماتم قامت خم نکرد و آزادگی و غرور و حیا و عفت خویش را از یاد نبرد. او بهترینم نمونه برای زنان آزاده و خدا جوی روزگار است.
برای حضرت زینب القاب فراوانی ذکر کرده اند؛ از جمله ان می توان: «عقیله بنی هاشم »، «ام المصائب »، « عارفه»، «عامله »،«زاهده »،«باکیه»، و «صدیقه صغری » را نام برد.
در بیان مقام علمی آن حضرت همین بس که ایشان در زمان اقامت پدر بزرگوارش در کوفه، برای زنان، مجلس تفسیر قرآن بر پا می کرد و در زمان بیماری امام سجاد(ع) مردم برای پاسخ سوالات شرعی خود، مرجعی جز حضرت زینب نداشتند.[164]
پیام عاشورا که توسط حضرت زینب به تمام زنان روزگار ابلاغ می شود، شناخت رسالت سیاسی و پشتیبانی از مبارزه شهیدان،تلاش اجتماعی همراه با عفاف و پاکدامنی و شهید پروری و تربیت نسلی شهادت طلب است.
بانوی مهربان و صبوری که در تمام سال ها ی عمرش، در کوچه پس کوچه های اندوه و معصیت دویده بود، پس از عاشورا، پس از رفتن آخرین دلخوشی و آخرین آمیدش حسین(ع) دیگر تاب تحمل دنیا را نداشت. در مدینه قحط سالی فرا رسید و حضرت زینب به همراه همسرش به شام کوچ کردند. روزی از روز ها یماه رجب، حضرت در کوشه حیاط خانه رو به آسمان نشست و برای آخرین بار نام برادرش حسین را عاشقانه زمزمه می کرد و ان گاه رحلت فرمود.
در هر کجایتاریخ که پرسه بزنیم، نام عاشورا را از زبان هر که بشنویم وآن را از هر منظری نظاره کنیم، پا به پای حسین که امام آن واقعه و رهبر آن حماسه بود، نام و حضور زنی را می بینیم که در تمام لحظه ها ی حادثه حاضر است و حتی به قدر چشم برهم زدنی،غفلت و غیبت نمیکند. عاشورا به نام حسین زنده است و به یاری و یاوری زینب.
زینب، ستون خیمه عاشورا است؛ خیمهای که بر فراز شانه های حسین ایستاده است.
شگفت نیست اگر کسی که در خانه وحی و امامت بزرگ شده، اینچنین بلند آوازه و سر افراز بر بلندی تاریخ بایستد. شگفت نیست که زینب، فریاد افشاگرانه جاوید هستی است؛ کسی که درمحفل خاندان آل عبا، چشم به دنیا گشوده و بر زانوان پیغمبر، کودکی اش را سپری کرده؛ کسی که در سایه نفس های امیر مومنان و بانوی جهان نفس کشیده بی شک زینب خواهد شد؛ زینبی که استوره بی شباهت صبر و پایداری و استقامت است.
زینب (س) شبیه ترین مردمان روزگار به اطمه و علی بود؛ و گرنه، آن گونه که در راه روشنگری مکتب امام خویش استقامت نمیورید و برای احقاق حق و افشای باطل آن گونه بلیغ سخن نمیراند. صبر فاطمی و مضاحت غلوی در وجود عاشورا را چون نهال کوچکی بارورکرد و از او درختی ساخت که تا همیشه هستی بر همه جای جهان سایه افکنده بود. به راستی این همه اعجاز از چه کسی جز نواده پیغمبر ساخته بود ؟
محمدغالب شانعی در جلسه اسلام شماره 27 سال اول می فرماید: « از برزگ ترین زنان اهل بیت از حیث حسب و نسب و از بهترین بانوان پاکدامن که صاحب روح عظیم و اهل تقوی وآینه سر تا پا نمای مقام رسالت و ولایت، سیده زینب دختر عل یبن ابیطالب است که او را به بهترین سبک که نمونه مکارم اخلاق بود پرورش وتربیت دادند واز پستان علم و دانش خاندان نبوت آشامید و از سر چشمه غیبی نوشید تا در نشانه های مضاحت و بلاغت از آیات بزرگ الهی گشت و در حلم و کرم وبصیرت در امور سیاسی مشهور خاندان بنی هاشم و عرب گشت وجا ل وجلال و سیرت وصورت و اخلاق و فضیلت های عالی در او جمع بود چنانچه شبها به عبادت و روزها در روزه بود و معروف به اهل التقی.»
ابن حجر و ابن اشیر در اسدالغابه در مورد حضرت نوشته اند: در حالت ایشان در مجلس یزید این گونه که چنان صحبت می فرمود که دلالت بر قوت قلبش داشت.(یعنی هیچ ترس و واهمهای از دستگاه حکومت اموی نداشت و به راحتی انتقاد می کرد.)
« نه مهر فسون نه ماه جادو کرد
نفرین به سفر که هر چه کرد اوکرد »
از آنروزی که کوله بار سفر به دوش گرفت و به گام های مهربان ولی مظلوم برادرش اقتدا می کرد، از آن روزی که پا جای پای او گذاشت و در پی حج و سرزمین وحی، سر از صحرای خونخوار طف در آورد، از همان روز محنت های بی پایان او آغاز شد... آه ! اما شاید نه... قدری پیشتر بود که پیش چشمان صبورش، پاره های جگر صبر که از مار خانگی زخم خورده بود، چون گدازه های آتشفشان از گلو فرو ریخت. آیا زینب از ان روز به استقبال مصائب رفت ؟ یا نه... از آن هنگام که تمام بیعت های شکستنی حسن مجتبی را رها کردند و اطراف کیسه ها یزر و سفره های رنگین ظلم جمع شدند ؟
یا از انهنگام که وصی پیغمبر خدا در خانه نشست و سکوت کرد تا مثله شدن قرآن و اسلام را با خار در چشم نظاره کند و سرانجام با طاقت از کف رفته، در محراب غرق به خون رمضان، به آغوش رستگاری بشتابد ؟ و یا نه...
آه زینب ! نام صبور تو مگر از کجا آمده ؟ اهل کجاست که هر لحظه و هر جا شنیدنش لرزه بر اندام ستم می افکند و رعشه به زانوان عشق و شکیب ؟ چگونه است که نام صبورتو را شرمنده و خجل، به کنج عزلت می راند و عفت و حیا را ردس می دهد و آغوش به روی تمام داغداران و بی کسان عالم می گشاید ؟ نامت، سلاله صبری است که نسب از خون هتی شهید و اسیران عاشق دارد. نامت قصیده بلندی است که تمام تداوم تاریخ آزادگی را ضمانت میکند و اهنگ کوبنده اش در تمام سکوت های رذیلانه ازل تا ابد روزگار، طنین می افکند.
صبر به نام تو تکیه می کند. ایمان و ستم سوزی، از پس نام تو سر بر می آورد. مهر و عطوفت شکست نا پذیر هر صبح با اذن تو سر از خواب بر می کند و در رگ های هستی جاری می شود.
آه، نامت پیامبر یک تنه استقامت است... نامی که تنها با چهار حرف عاشقانه و دل انگیز، طولانی ترین خطبه ها و خطابه های ایستادگی را تلاوت می کند.
آه زینب ! الفبای رشادت ف بیش از چهار حرف ندارد؛همان چهار حرف آزاده و مشهور که یکدیگر را در آغوش گرفته اند تا تو را به گوش عالم برسانند.
آه ستاره ها ی روشن، از سر راه کنار بروید ! ابرهای شبانه آسمان را خلوت کنید ! فرشتگان مقرب، در را به روی مهمان بزرگی که در راه است بگشایید ! امشب پرستوی خستهای به آغوش خدا می آید تا تمام سالهای رنج وسوگ عمرش را در آغوش پروردگار بیاساید و خستگی در کند.
او خسته است؛ روی برتافته از تمام اهالی زمین با گیسوان سپید رنجیده و گونه های تاول از اشک می آید. چادر سوگ سیاهش را از او بگیرید و لباس سپید عافیت بر تنش کنید. به او پایان تمام محنت هارا مژده دهید و به آغوش محبوب یگانه اش بسپارید. دیگر برایش بس است سوگواری این همه سال.
زینب؛ لحظهای بایست 1 دنیای پس از بی تو، طاقت وشکیب را از کدام آغوش گشوده وام بگیرد؟ دستی بر سر آشفته روزگار بکش تا اندکی از صبر خود را در جانش به ودیعت بگذاری.
برای بعد از این زمین دعا کن؛ برای روزگاران پر فتنهای که در راهند و مردمان را تک و تنها به باد معصیت می گیرند، برای خستگی های زمانه دعا کن زینب !
آه اگر ذرهای از صبر تو را داشتیم....!
آخر تو که هستی که هر کس دردی داردتورا صدا میزند ؟ مگر تو چه قدر توان در زانوانت ذخیره داری که هر که از راه مانده است ودیگر قوتی در زانوانش نمانده از تو استمداد می جوید ؟مگر خانه قلبت برای داغ، چقدر جا دارد که هر لحظه خبری تفدیده ترش کند ؟ آخر با این لبان تشنه و درون گرسنه، چقدر باید تا انتهای این بیابان را برای نوگلی آزرده بدوی؟!
آسمان حیران سینه آسمانی تو شده اند. اهل ملکوتی، انگشت به دهان لحظه لحظه، رفتار خدا گونه تورا می پایند.
آخر مگر تو که هستی که همه این زنان و کودکان غمدیده و رنجور،فقط نام تو را به زبان می آورند حتی ولّی خدا؟! حکم پیامبری را در سینه ات، عفت و پاکدامنی زهرایی را در قلبت، زبان گویا و پر صلابت حیدری را در دهانت، سیاست و پایداری و شجاعت حسنین را در چشمت نگاه داشتهای و بی پروا وبی وقفه به مبارزه ادامه می دهی.
سرباز بی چون وچرای خورشید، پرستار بی وقفه کاروان نور، پدر و مادر و برادر و خواهر و همه کس این یتیمان، عمه جان زینب، کجایی ؟ باز کودکی از کاروان جا مانده است، باز بانویی از شدت گرما و عطش، زیر آوار آفتاب غش کرده است. باز یتیمی خواب آشفتهای دیده و بهانه پدر می گیرد. باز بانوی بارداری از شدت غم و سختی، امانت خود بی موقع را بر زمین نهاده است. عمه جان کجایی که حال برادر زاده ات دوباره دگر گون است. دوباره کودکی، خواستهای داشته و دارند جوابش را با تازیانه می دهد، عمه بیا و مثل همیشه تن نهیفت را سپر بلا کن. عمه بیاو برای سومین روز، سهم اندک غذایت را بین بچه ها تقسیم کن. عمه بیا تا نگاه استوارت، شدت غم را از چهره ها بزداید، گرما بدهد به دلها. عمه بیاتا از آبشار وجودت همه را سیراب کنی در این عطشناک بیابان. اگر نبودی تو عمه چه بر سر ما می آمد. اگر نبودی چه کسی می تواند دنباله این کهکشان را تا عمق ظلمت این خاک تیره، بکشاند. اگر نبودی تو عمه چه بر سر دنیا می امد ؟!
اگر نبودی تو، اگر نبودی ؟!
اشک های زینب که عمری در سوگ عشق و حق ریخته بود، امشب به لبخند سبز می رسند.
اه زینب، تمام خستگی هایت را از امشب در آغوش خدا از یاد ببر !
کاروان زینب که سال های سال در مسیر اندوه در رفتن بود، امشب به سر منزل آرام رسید.
به دنیا آمده بود تا صبر و شکیبایی را از حضور خویش شرمسار کند.
آه از نماز شب نشسته و قامت نا گهان خمیده ! آه از موی سپید یک شبه !...آه از دل زینب !
چقدر خدا دلتنگ زینب بود ! اینک که به سوی او می شتابد، خدا سخت در آغوشش خواهد گرفت.
زینب، فرزند امام عارفان بود، پس چگونه عقیله بنی هاشم نباشد ؟
آه،ای ام المصائب، تمام داغ ها و سوگ ها، در حضور مصیبت های تو رنگ می بازد و از یاد می روند.
تمام شیر زنان روزگار، هر چه فریاد اعتراض را از حنجره تو وام می گیرند.
تمام زمین وزمان بر کربلا می گریند و تمام کربلا بر زینب.
سلام بر نماز شبی که حسین(ع) از توالتماس دعا دارد !
سلام بر مادری که برتمام شهیدان کربلا مویه کرد جز بر فرزندان خویش!
آنجا که نام صبر بر زبان می آید، انگشت ها، شکیبایی زینب را نشانه می روند.
زینب، دنیای پس از حسین را تاب نیاورد؛ اینک اورا به آسمان ها ببریدای فرشتگان محرم !
سر نی در نینوا می ماند اگر زینب نبود
کربلا در کربلا میماند اگر زینب نبود
چهره سرخ حقیقت بعد از آن توفان رنگ
پشت ابری از ریا می ماند اگر زینب نبود
چشمه فریادمظلومیت لب تشنگان
در کویر تفته جا می ماند اگر زینب نبود
زخمه زخمی ترین فریاد در چنگ سکوت
از طراز نغمه وا می ماند اگرزینب نبود
در طلوع داغ اصغر استخوان اشک سرخ
در گلوی چشمها می ماند اگر زینب نبود
ذوالجناح دادخواهی بی سوارو بی لگام
در بیابان ها رها می ماند اگر زینب نبود
در عبور بستر تاریخ، سیل انقلاب
پشت کوه فتنه جا می ماند اگر زینب نبود
«قادر طهماسبی »
آن روز که آن فتنه به بار آمده بود
خورشید ولا بر سر دار آمده بود
با پای برهنه دشت ها را زینب
دنبال حسین سایه وار آمده بود
«حسین اسرافیلی»
بشکسته دل شکسته می خواند نماز
در سلسله دت بسته می خواند نماز
تا قامتدین خم نشود روح نماز
با قامت خم نشسته می خواند نماز
«محمد علی مردانی »
کیست زینب؟ جان محزون حسین
خواهر هم عهد وهم خون حسین
خلقتی از اصل عشق و اصل نور
طینتی ممزوج از عقل و شعور
باغ دین آباد ز آب چشم او
کاخ کفر آوار سیل خشم او
نور ریزد از جبین نام او
مهر تابد از طنین نام او
عاجزند الفاظ از توصیف او
باز ماند معنی از تعریف او
«ساعد اصفهانی »
پلک صبوری می گشایی
وچشم حماسه ها
روشن می شود
کدام سر انگشت پنهانی
زخمه به تار صوتی تو میزند ؟
که آهنگ خشم صبورت
عیش مغروران را
منغص می کند
می دانیم تو نایب آن حنجره مشبکی
که به تاراج زوبین رفت
و دولت مهمانسرای داغ های رشید است
ای زن !
قرآن بخوان
تا مردانگی بماند
قرآن بخوان
به نیابنت کل آن سی جزء
که با سر انگشت نیزه
ورق خورد
و تجوید تازه را
به تاریخ بیاموز
و ما را
به روایت پانزدهم
معرفی کن قرآن بخوان
تا طبل هلهله
از های و هو بیفتد
خیز ران
عاجز تر ان است
که عصای دست
شکست های بزک شده باشد
شاعران بیچاره
شاعران در مانده
شاعران مضطر
با ام تو چه کردند ؟
تاریخ زن آبرو گیرد
وقتی پلک صبوری می گشایی
و نام حماسه ایت
بر پیشانی دو جبهه نورانی می درخشد:
زینب !
«سید حسن حسینی»
بعد از غروب و فاصله او ماندو شب، سیاه
بر دوش داشت فلسفه خون بی گناه
او از تبار خطبه و حلقوم حیدری
میراث دار زخم فدک های کوثری
ماند و مسیر قافله را برد با خودش
هرچند لحظه لحظه تا خورد با خودش
فریاد کرد و خون خدا را ادامه داد
پرواز را به روزن فردا ادامه داد
هی سخره های قافله پرتاب می شدند
تنها به قصد قربت زهرا ادامه داد
هر چند گرگ ها به دلش پرسه می زدند
هی زخم و نیش و قهقهه را _ هر سه _ می زدند
بانوی استخوان به گلو دست بر نداشت
تکرار خارهای بیابان اثر نداشت
کفتار های شبزده دیدند خم نشد
از ارتفاع و حرمت خورشید کم نشد
موی سپید یک شبه و کوه استوار
یک کاروان پرنده: اسیران داغ دار
هرچند خیمه خیمه دلش سوخت،دود شد
اما مدام سبز و جوان وانمود شد
......
شاید در آن حماسه اگر زینب نبود
دیگر برای گفته شدن مطلبی نبود
شاید تمام واقعه بر باد رفته بود
پرواز و خون و صاعقه را مکتبی نبود
او خطبه خوان صاعقه بود و بدون او
حتی مجال گریه زیر لبی نبود
شاید بدون زینب انسان می شدیم
حتی زمین و گردش روز و شبی نبود
.......
با تو ببخش !در خور شأن شما نشد
زانو به گِل فرو رفت تاب و تبی نبود...
«سودابه مهیجی »
چرا زینب بعد از آنهمه حوادث تلخ فرمود:ما رأیت الا جمیلا؟
در ابتدا باید گفت گاهی زیبایی در چیزی است که به آن نگاه شود و گاهی هم زیبایی در نگاه و دید انسان است. انکس که به چشم نظام احسن به همه هستی می نگرد و همه عالم را از او می داند خیلی چیز ها را که دیگران نمیبینند هم می بیند و هم زیبا می بیند. نگاه کردن با چنین دیدی هم باعث آرامش روح و جان هم موجب صلابت و پایداری می شود. با چنین دیدی نا گواری ها هم زیباست.
کربلا نشان داد که انسان تا کجا می تواند اوج گیرد و در معبود خویش فانی شود. عاشورا نشان داد در واج مظلومیت هم می توان پیروز بود این همان پیروزی خون بر شمشیر است. حضرت زینب چون اینها را می دانست این بود که گفت مارأیت الا جمیلا....
1. ستاره درخشان شام، علی ربانی خلخالی، انتشارات مکتب الحسین.
2. خصائص زینبیه،سید نور الدین جزائری،انتشارات مسجد مقدس جمکران.
3. زینب کبری عقیله بنی هاشم،حسن الهی، مؤسسه فرهنگی آفرینه.
4. زینب فروع تابان کوثر،محمد محمدی اشتهاردی،نشر برهان.
5. زینب عقیله بنی هاشم، سید هاشم رسولی محلاتی، انتشارات مشعر.
6. پیام زینب، عبد الرحمن انصاری، انتشارات زمینه سازان ظهور.
7. پیام آور کربلا حضرت زینب، مرتضی فهیم کرمانی،انتشارات دار السلام.
8. حضرت زینب پیام رسان شهیدان کربلا، محمد محمدی اشتهاردی،نشر مطهر.
9. شیر زن کربلا، ترجمه دکتر سید جعفر شهیدی، نشر مشعر.
10. عقیله بنی هاشم، آیت الله حسین مظاهری، نشضر پیام آزادی.
11. زینب قهرمان، احمد صادق اردستانی، نشر مطهر.
12. مادر مصیبت ها ( سوگنامه حضرت زینب )، علیرضا رجایی تهرانی، انتشارات نبوغ.
13. پیام آور عاشورا، سید عطا اله مهاجرانی، نشر اطلاعات.
14. زینب الکبری، شیخ نقدی، ناشر منشورات الرضی.
15. زیبا ترین شکیب، اکبر اسدی و مهدی رضایی، مرکز تحقیقاتی اسلامی جانبازان.
16. افتاب در حجاب، سید مهدی شجاعی، انتشارات کانون پرورش فکری.
17. بانوی آب و آینه، کمال السید، ترجمه حسین سیدی.
18. سیری کوتاه در زندگی زینب کبری، محمود حکیمی.
19. سیمای حضرت زینب در آینه تاریخ، نشر حوزه علمیه خواهران.
20. جز زیبایی ندیدیم، غلامرضا امامی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
21. حضرت زینب و حضرت سکینه، شیخ جعفر نقدی، نشر شرکت سهامی طبع کتاب.
22. زینب، بانوی قهرمان کربلا، دکتر عائشه بنت الشاطی، ترجمه آیت اله سید رضا صدر، موسسه بوستان کتاب.
23. حضرت زینب، محمد رضا هادی زاده کاشانی، نشر قصه پرداز.
24. حضرت زینب مصائب و کرامات، عباس عزیزی، انتشارات سلسله.
25. زنان عاشورایی، زهرا یزدان پناه قره تپه، نشر هلال.
1. سیدجلال الدین افتخار زاده،پدر دوستت دارم، چاپخانه بانک بازرگانی،(طبع قدیم )ص 184به نقل از لطائف الطوائف
2. سید اسماعیل گوهری، ارزش پدر و مادر، انتشارات کعبه، چاپ چهارم، 1369،ص158.
3. سید اسماعیل گوهری، ارزش پدر و مادر، ص140.141؛حمید رضا کفاش،110درس زندگی از سیره عملی حضرت علی(ع)ص12
2)بر اساس گفتاری از کتاب اعتکاف،سنتی محمدی(ص)،رحیم نو بهار، انتشارات موسسه عمران مساجد.
3) خصائص زینبیه، جزایری.
