حکـــــــــــــــــــــــــــمــــــــــــــــــــــــــت

قربان، قربانی، قربانگاه، اسماعیل، ابراهیم و ...حسین. که نام بلندش بر بلندای عشق، عبودیت، رهایی و وارستگی در عرصه قربانگاه نینوا به درخشندگی و سرخی و سپیدی بر بام تاریخ در تلألو است.

بندگی کن تا که سلطانت کنند … تن رها کن تا همه جانت کنند

خوی حیوانی سزاوار تو نیست … ترک این خو کن که انسانت کنند

چون نداری درد، درمان هم مخواه … درد پیدا کن که درمانت کنند

بنده ی شیطانی و داری امید … که ستایش همچو یزدانت کنند؟!

سوی حق نارفته چون داری طمع؟ … همسر موسی بن عمرانت کنن

شکر و تسلیم سلیمانیت کو؟ … ای که می خواهی سلیمانت کننداز چَهِ شهوت، قدم بیرون گذار … تا عزیز مصر و کنعانت کنند

بگذر از فرزند و مال و جان خویش … تا خلیل الله دورانت کنند

سر بنه در کف برو در کوی دوست … تا چو اسماعیل قربانت کنند

در ضلالت مانده ای چون سامری … آرزو داری که لقمانت کنند

عید قربان همان سان که با نام پدر ایمان و عارف پیامبر حضرت ابراهیم ،و رسم بشکوه و تکان دهنده اش در عزم کردن برای قربانی اسماعیل به فرمان حق، عجین شده و یاداور اوست، با یاد و مرام مولای شهیدان و سالار عاشقان حضرت اباعبدالله (ع) هم پیوند خورده که گرچه حج خویش را نیمه تمام گذارد و راه کربلا در پیش گرفت، اما رسم قربانگاه او و شور و شیدایی قربانیان عاشق‌پیشه‌اش برای همیشه روزگار در تاریخ انسانیت و عبودیت ماندگار و جاودانه شد.

آری؛ عید قربان، روز بزرگ مسلمانان جهان و از مهم‌ترین آوردگاه‌های ایمانی و عاشقانه آزادگان عالم است، که نشانه های ایمان و عشق و قطع تعلق از ماسوی الله در آن موج زده، زیباترین و دلنوازترین نقاشی دلدادگی و خداخواهی را در تابلویی به عظمت تاریخ پدید می‌آورد.

عید قربان همان روزی است که ابراهیم، پدر ایمان، از ورای شک و تردید و از دل عبودیت و بندگی، پای در راه بی برگشت بگذاشت و ره توشه ایمان برداشت و در مسلخ عشق، تمام دارایی خود، اسماعیل را در مذبح دلدادگی و رستگاری به بارگاه یار عرضه داشت، زیباترین تابلوی بندگی و برترین و برجسته ترین رسم عاشقی به تصویر درآمد.*قربان؛ عیدی برای رسیدن به قرب الهی

آری؛ عید قربان زمان رسیدن انسان به ملکوت آفرینش است و مگر در دنیا، موقف و موضعی برتر و والاتر از قرب و رضایت الهی هست و مگر ابراهیم را چیزی جز همین دل کندن از هرآن‌چه غیر اوست، مستحق صفت خلیل الهی و پدر ایمان بودن کرد؟

باری؛عید قُربان یا عید الأضحی روز دهم ماه قمری ذی الحجه، مصادف با عید قربان از گرامی ترین عیدهای مسلمانان است که به یاد ابراهیم خلیل الله و فرزندش اسماعیل(علیهماالسلام) توسط از مسلمانان جهان عید نامیده و جشن و سرور بدان مناسبت برپا می‌شود.

برگزار کردن مراسم قربانی در این عید برای اهالی حج و نیز بسیاری از مسلمانان در سراسر جهان که در این روز، گوسفند، گاو یا شتری را قربانی کرده و گوشت آنرا بین همسایگان و مستمندان تقسیم می‌کنند، رسمی دیرین و منشی زیباست که موجبات امداد به محرومان و تألیف قلوب را فراهم می آورد.

در روایات مختلف اسلامی آمده‌است که حضرت ابراهیم(ع) در سن بالا دارای فرزندی شد که او را اسماعیل نام نهاد و برایش بسیار عزیز و گرامی بود. اما مدتها بعد، هنگامی که اسماعیل به سنین نوجوانی رسیده بود، فرمان الهی چندین بار در خواب به ابراهیم نازل شد و بدون ذکر هیچ دلیلی به او دستور داده شد تا اسماعیل را قربانی کند.

او پس از کشمکشهای فراوان درونی، در نهایت با موافقت خالصانه فرزندش، به محل مورد نظر می‌روند و ابراهیم آماده سر بریدن فرزند محبوب خود می‌شود. اما به هنگام انجام قربانی اسماعیل، خداوند که او را سربلند در امتحان می‌یابد، گوسفندی را برای انجام ذبح به نزد ابراهیم می‌فرستد.این ایثار و عشق پیامبر به انجام فرمان خدا، فریضه‌ای برای حجاج می‌گردد تا در این روز قربانی کنند و از این طریق برای یتیمان و تهیدستان خوراکی فراهم سازند. در این روز، همچنین مستحب است که نماز عید قربان برپا گردد. نماز عید قربان باید در فاصله زمانی طلوع آفتاب روز عید تا ظهر خوانده شود و شامل دو رکعت است.

قربانی؛ تعظیمی بر شعائر اسلامی و انسانی

قربانی یک عبادت عزیز و عظیم و از شعائر اسلام است و در مقابل دیگر عبادت های مالی ویژگیهای خاصی دارد، با توجه به آن ویژگی‌های قربانی بین عبادت‌های دیگر جایگاه و اهمیت ممتازی را حائز است و نماد و نمودی از قربانی کردن خواسته ها و داشته های نفسانی و انسانی و تقرب یافتن به خواست و سرفرودآوردن در برابر مشیت الهی است.

*قربانی در لغت

از نظر معنای لغوی «قربانی» از لفظ «قربان» برآمده و هر آن چیزی که وسیله تقرب و نزدیکی به الله تعالی باشد آن را «قربانی» می گویند، آن چیز خواه ذبح حیوان باشد یا دیگر صدقات.

بعضی از علماء هر نیکی و عمل خیر را که باعث قرب و رحمت الهی باشد «قربانی» می نامند.

البته در عرف عام به آن حیوان مخصوص «قربانی» گفته می شود که به خاطر رضای الله در روزهای معین عید الاضحی- عید قربان- مسلمانان آن را ذبح می کنند و کلمه قربانی از لفظ قربان گرفته شده و چندین بار در قرآن مجید آمده است، در اکثر مواقع مراد از آن «حیوان مذبوحه» است.قربانی جهت تقرب پروردگار از زمان ابو البشر حضرت آدم علیه السلام شروع شد، وقتی که دو فرزندش هابیل قوچی و قابیل مقداری گندم را به‌عنوان قربانی به بارگاه خداوندی تقدیم نمودند. به دستور و روال آن زمان آتشی از آسمان آمده، قربانی هابیل را سوزاند، که این علامت قبولیت بود و قربانی قابیل به حال خود باقی ماند.

*حقیقت قربان در بیان قرآن و معصومین(ع)

در قرآن مجید این واقعه تاریخی چنین آمده است:

«اذ قربا قربانا فتقبل من احدهما و لم تقبل من الاخر» (مائده 27)

وقتی که (هابیل و قابیل، پسران آدم) قربانی تقدیم کردند، از یکی (یعنی هابیل) پذیرفته شد و از دیگری (قابیل) پذیرفته نشد.

در ارزش و اهمیت عید قربان هم روایات بسیاری وارد شده و از آن جمله این بیان پیامبر خدا صلى الله علیه و آله است که فرمود: هر کس این چهار شب را شب زنده دارى کند، بهشت براى او واجب است: شبِ ترویه، شب عرفه، شب عید قربان و شب عیدفطر. کتاب «حج و عمره در قرآن و حدیث» صفحه 343

و امام علی "علیه‌السلام" فرمود: شنیدم رسول خدا "صلی‌الله‌علیه‌وآله" روز عید قربان، خطبه می خواند ومی فرمود :امروز ، روز «ثجّ» و«عجّ» است . ثجّ ، خون قربانی هاست که می ریزید . پس نیّت هرکس صادق باشد ، اولین قطره خونِ قربانی او کفّاره همه گناهان اوست ، و«عجّ» ، دعاست . پس به درگاه خداوند دعا کنید ، قسم به آن که جان محمّد صلی الله علیه وآله در دست اوست ، از اینجا هیچ کس بر نمی گردد ، مگر آمرزیده شود ، جز کسی که گناه کبیره انجام داده وبر آن اصرار ورزد ودر دل خود ، تصمیم بر ترک آن ندارد . کتاب «حج و عمره در قرآن و حدیث» صفحه 361

و از امام الباقر علیه السلام روایت شده است که فرمود : اُدعُ فِی العیدَینِ ویَومِ الجُمُعَه ، إذا تَهَیَّأتَ لِلخُروجِ بِهذَا الدُّعاءِ :

اللّهُمَّ مَن تَهَیَّأَ وتَعَبَّأَ وأعَدَّ وَاستَعَدَّ لِوِفادَه إلى مَخلوقٍ رَجاءَ رِفدِهِ وطَلَبَ نائِلِهِ وجَوائِزِهِ وفَواضِلِهِ ونَوافِلِهِ ، فَإِلَیکَ یا سَیِّدی وِفادَتی وتَهیِئَتی وتَعبِئَتی وإعدادی وَاستِعدادی رَجاءَ رِفدِکَ وجَوائِزِکَ ونَوافِلِکَ ، فَلا تُخَیِّبِ الیَومَ رَجائی ، یا مَن لا یَخیبُ عَلَیهِ سائِلٌ ولا یَنقُصُهُ نائِلٌ ، فَإِنّی لَم آتِکَ الیَومَ بِعَمَلٍ صالِحٍ قَدَّمتُهُ ولا شَفاعَه مَخلوقٍ رَجَوتُهُ ، ولکِن أتَیتُکَ مُقِرّا بِالظُّلمِ وَالإِساءَه ، لا حُجَّه لی ولا عُذرَ ، فَأَسأَلُکَ یا رَبِّ ، أن تُعطِیَنی مَسأَلَتی وتَقلِبَنی بِرَغبَتی ، ولا تَرُدَّنی مَجبوها ولا خائِبا ، یا عَظیمُ یا عَظیمُ یا عَظیمُ ، أرجوکَ لِلعَظیمِ ، أسأَلُکَ یا عَظیمُ أن تَغفِرَ لِیَ العَظیمَ ، لا إلهَ إلاّ أنتَ ، اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ

وآلِ مُحَمَّدٍ ، وَارزُقنی خَیرَ هذَا الیَومِ الَّذی شَرَّفتَهُ وعَظَّمتَهُ ، وتَغسِلُنی فیهِ مِن جَمیعِ ذُنوبی وخَطایایَ ، وزِدنی مِن فَضلِکَ إنَّکَ أنتَ الوَهّابُ .

امام باقر علیه السلام: روز عید فطر و عید قربان و روز جمعه ، چون آماده بیرون رفتن شدى ، این دعا را بخوان:«خداوندا! هر کس که آماده و مهیّا شود و به امید عطا و بخشش و جایزه و احسانِ آفریده اى ، ساز و برگ رفتن به حضور او فراهم سازد ، پس ـ اى سرور من ـ باریابى و آمادگى و تهیّه ساز و برگ و آماده شدنِ من ، به درگاه توست و به امید بخشش و جایزه ها و احسان هاى تو. پس امروز ناامیدم مکن! اى آن که هیچ نیازمندى از درگاهش محروم نمى شود و هیچ برخوردارى ، از او نمى کاهد! من امروز کار شایسته اى به درگاهت نیاورده ام و به شفاعت آفریده اى هم امید نبسته ام؛ لیکن با اعتراف به ستم و بدى ، به درگاهت آمده ام. نه دلیلى دارم و نه عذرى.

پروردگارا! از تو مى خواهم که خواسته ام را بدهى و مرا با درخواستى برآورده برگردانى و مرا ناامید و بى بهره بر نگردانى! اى بزرگ ، اى بزرگ ، اى بزرگ! براى خواسته بزرگ به تو امیدوارم. اى بزرگ! از تو مى خواهم که گناه بزرگ مرا ببخشایى. معبودى جز تو نیست.

خداوندا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و نیکىِ امروز را که شرافت و عظمتش بخشیده اى ، روزى ام کن و در این روز ، مرا از همه گناهان و لغزش هایم بشوى و از احسان خود بر من بیفزاى! همانا تویى تو بسیار بخشنده».

کتاب «مراقبات ماه رمضان» صفحه 481

*فضایل این عید و شعائر زیبایشبرای عید سعید قربان فضایل بسیاری نیز برشمرده و اعمال مستحب نیکویی نیز به عنوان امور موکد در این روز در بیان روایات آمده است.

از آن جمله روایتی است که ابان بن محمد از امام جواد (علیه السلام) نقل مى‏کند که فرمود: در روز عید قربان امری با فضیلت‏تر از پنج چیز نیست: قربانى کردن، یا راه رفتن در جهت نیکى به پدر و مادر یا خویشاوندى که قطع رحم کرده تا به او چیزى ببخشد و آغاز سلام کند، یا مردى که از بهترین جاى قربانیش به دیگران اطعام کند و بقیه آن را به همسایگان از یتیمان و بیچارگان و بردگان بدهد و از اسیران دلجویى کند.( الخصال / ترجمه جعفرى /ج‏1 /433)

و از حضرت امیر المؤمنین (ع) روایت شده است که فرمودند که اگر مردمان بدانند که چه ثوابست در قربانى هر آینه قرض کنند به درستى که قطره اول خون قربانى که بیرون مى‏آید جمیع گناهان صاحبش را مى‏آمرزند.

*یاد حسین(ع) و لاله های گلگونش در آوردگاه ایمانی قربان

آری؛ عید قربان، یاد و یادگار دیگری نیز به همراه دارد که بر تارکش نام زیبا و رسم سرخ حسین(ع) می درخشد.

او که حج نیمه کاره اش را در مقام و موقف دیگری به نام نامی نینوا به اتمام رساند و در آوردگاه کربلا، اسماعیل خویش را در چهره 72 یار با وفا و فرزندان و برادران خود، به مسلخ عشق برد و جاودانه ترین و پرخون ترین حادثه عاشقانه و عارفانه تاریخ را در اوج مظلومیت و غربت و عزت به تصویر کشید.و چه حکایت غریبی است این مصادفت پرمعنا و حیرت آور و تکان دهنده که قامت تاریخ را در ارتحال جانانه و غریبانه یاران عشق در مسلخ قربان و قربانی شدن عزیزترین عزیزان خدا و رسول نقش آفرید.

السلام علیک یا اباعبدالله!

و بوی محرم از لحظه لحظه قربانگاه هر مسلمان و از دل و دیده هر آزاده با ایمان به مشام جان می رسد و دل از دل عشاق می‌برد...!

آری؛ وقتی موسم حج فرامی رسد و موعد عید سعید قربان نزدیک می‌شود، دلها را ولوله‌ای فرامی‌گیرد و نوعی بیقراری که از جنس معرفت و جان عبودیت است بر جهان مسلمانان سایه می‌افکند و دل و دیده‌شان را با خود می‌برد.

قربان، قربانی، قربانگاه، اسماعیل، ابراهیم و ...حسین. که نام بلندش بر بلندای عشق و عبودیت و رهایی و وارستگی در عرصه قربانگاه نینوا به درخشندگی و سرخی و سپیدی بر بام تاریخ در تلألو است.

باشد که ما نیز از زمره بهره گیران و جرعه نوشان خوان پرکرامت و نورانیِ قربان باشیم!