حکـــــــــــــــــــــــــــمــــــــــــــــــــــــــت

تفاوت های زندگی ایرانی با زندگی غربی

* مگر چه تفاوت هایی بین زندگی ایرانی و زندگی غربی وجود دارد؟

«زندگی ایرانی ، زندگی خانواده محور است که هویت تمامی افراد بر مبنای نقش آنان در خانواده تعریف می شود.» یعنی خانواده ها بعد از گذر موانعی که عرض شد، مانعی بنام دلتنگی و غربت فراروی آنهاست زیرا زندگی ایرانی، زندگی خانواده محور است که هویت تمامی افراد بر مبنای نقش آنان در خانواده تعریف می شود. در مدل زندگی ایرانی، پدر بزرگ ،‌ مادر بزرگ ، پدر ،مادر ، برادر و خواهر تنها به معنای نسبی کلمه در زندگی شخص نقش ندارند، بلکه کانون مهر وعاطفه ، نقطه اتکا و در بیانی دیگر کلید حل مشکلات تک تک اعضای خانواده به شمار می آیند و این دقیقاً عکس آن چیزی است که در زندگی غربی وجود دارد . در زندگی غربی خانواده کارکردی فرد محور دارد و استقلال اعضای خانواده از نکات بارز زندگی غربی است.

وضع پناهندگان سیاسی بدتر است

 یکی از مشکلات مهاجرین ایرانی جدایی از نهاد خانواده می باشد. بسیاری از مهاجرینی که از ایران جدا می شوند به دلیل جدایی از کانون گرم خانواده خود، دچار مشکلات روحی و روانی می شوند. و در این زمینه، وضع کسانی که به صورت پناهنده سیاسی یا اجتماعی خارج شده اند بدتر است چون به طور طبیعی آنان بازگشتی برای خود تصور نمی کنند و این دوری با این نوع تصور، مشکلات روحی و روانی آنان را دو چندان می کند. از طرفی، تحمل این وضعیت و شرایط برای نوجوانان و جوانان ایرانی در مقایسه با بزرگترها سخت تر است.

دچار "شوک فرهنگی" می شوند

* از نظر مشکلات فرهنگی با چه مسائلی روبرو می شوند؟

اشخاصی که زادگاه خود را ترک و در اجتماع دیگری قرار می‏گیرند، دچار انواع فشارهای روانی، تنش‏ها، تعارضات و مشکلات روان‏شناختی می شوند. بر اثر این جابه ‏جایی، و احساس بیگانگی فرد می‏تواند به شدت دچار شوک‏های فرهنگی و روانی شود، و به نوعی بحران هویت را احساس نموده و دچار شوک‏های روانی شود. از اولین مصیبت هایی که معمولا برای افرادی که به خارج مهاجرت می کنند اتفاق می‏افتد، پدیده ‏ای است که نام آن را «شوک فرهنگی» می نامند. منظور از شوک فرهنگی آن است که مهاجر ممکن است بین عادات، رسوم، سنن، عقاید، نظام ارزش‏ها و باورهای خود با فرهنگ جدید تفاوت‏های بسیاری را مشاهده نماید که گاهی این تفاوت‏ها به اندازه‏ ای بزرگ است که مهاجر، مغایرت آنها را با فرهنگ قبلی خود به خوبی درک کرده و چون قادر به پذیرفتن فرهنگ جدید نیست نوعی احساس فشار به پذیرش این فرهنگ را دارد و دچار تنش و فشار روانی بسیاری می گردد. از طرفی فرهنگ جدید نیز فرد مهاجر را به آسانی نمی ‏پذیرد چرا که از نظر او، فرهنگ مهاجر نیز متقابلاً بیگانه و مطرود به حساب می‏آید. و به خصوص با توجه به شرایط امروزی، و تبلیغات جهت دار گروه های ضد اسلامی سوءظن و بدبینی و نفرت و خشونت در مناسبات اجتماعی در رابطه با مهاجرین از بعضی کشورهای اسلامی روزافزون گردیده است. در چنین حالتی که فرد مهاجر دچار تنش بسیار است، او سعی می کند در مجاورت مردمی که از فرهنگ اصلی و خودی هستند سکونت داشته باشد، تا به دلیل مشابهت با این افراد، فشار روانی کمتری را تحمل کند. اتخاذ چنین تدبیری توسط فرد می‏تواند به وخیم‏ تر شدن مشکل بیانجامد، زیرا موجب می‏شود فرد همچنان در محیط بسته فرهنگی جامعه خود باشد و برای هماهنگی با فرهنگ جدید تلاشی نکند. 

ممکن است وادار به تغییر هویت و ارزش ها و عقاید شود

* برخی معتقد به ایجاد از خودبیگانگی در این افراد هستند. نظر شما چیست؟

بله، از خودبیگانگی مسأله مهم دیگری است که بهداشت روانی افرادی را که مهاجرت می‏کند، در معرض خطر قرار می‏دهد. بیگانگی، یعنی دشواری از آگاهی یافتن از موقعیت واقعی خود در روابط اجتماعی، بدین صورت که ممکن است فرد مهاجر نسبت به طبقه اجتماعی مسلط یا نسبت به گروه‏‏های فرهنگی متفاوت، احساس بیگانگی نموده و موقعیت خود را نتواند در نظر بگیرد. کارل مارکس، نخستین بار، از خود بیگانگی حالتی تعریف نمود که در آن، شخص در زندگی روزمره بخشی از وجود خود را انکار می‏کند تا بتواند به بقای خود ادامه دهد، بدین معنا که نقش بازی نماید. در چنین حالتی، فرد در این نقش، از زندگی واقعی خود، جدامانده، دور می‏افتد یا بیگانه می‏شود.

 فرد مهاجر نیز ممکن است در اثر فشار زیاد، تغییر فرهنگی، اجتماعی و یا الزام‏ها و اجبارهایی که وجود دارند، وادار شود هویت خود را تغییر داده و ارزش‏ها، عقاید، خودمختاری یا استقلال یا عادات خود را منکر شود. بر اثر از خودبیگانگی ممکن است فرد احساس تسلط بر سرنوشت خود را از دست داده و خود را به دست تقدیر و سرنوشت بسپارد، امیال و آرزوهای خود را منکر گردد و با اهداف واقعی خود بیگانه شود. فرد مهاجر در اثر از خودبیگانگی خود را تنها به عنوان مهره‏ایی می‏ بیند که فقط می‏تواند نسبت به رویدادها واکنش نشان دهد و توانایی ایجاد رویداد را ندارد.

 به عنوان مثال، اگر فردی از یک خانواده ایرانی را در نظر بگیریم، زیستن در فرهنگ غنی ایران، با اصیل‏ترین اعتقادات و ارزش‏ها و به یک تدبیر فرهنگی که سراسر مشتمل بر آمیزه‏های اخلاقی است، موجب شکل ‏پذیری فرهنگی خاص در او شده است که مسلماً‌ در برخورد با فرهنگ خاص غرب و فشارهای فرهنگی و اجتماعی آن، قسمتی از ایده‏ها و اعتقادات خود را نادیده بگیرد، مثلاً‌ ممنوعیت ارتباط جنسی پیش از ازدواج را در نظام ارزش‏های خود نادیده بگیرد و در اثر احساس ناتوانی در تغییر ارزش‏های فرهنگ جدید، حس بیهودگی و سرانجام بیگانگی از خود را تجربه نماید.

مشکلات فرزندان، بیشتر از والدین است

* آیا این حالت در فرزندان آنها هم وجود دارد؟

نکته قابل توجه این که برخلاف تصور عامه، فرزندان مهاجران بیشتر از خود آنها با مسایل هویتی مواجه می‏شوند، چرا که اگر چه آنان کمتر از والدین به فرهنگ اصلی خود وابسته‏ اند، اما از طرف خانواده تحت فشارند که با فرهنگ اصلی تربیت شوند و این در حالی است که آنها در اکثر موارد به وسیله فرهنگ جدید طرد می‏شوند. چنین فرزندانی عادات فرهنگ بومی خود را در خانواده یاد می‏گیرند، اما به مدرسه و دانشگاه فرهنگ جدید می‏روند! به تلویزیون فرهنگ میزبان نگاه می‏کنند و دوستانی از فرهنگ بیگانه برای خود برمی‏گزینند.

باید دید همه جانبه داشته باشیم

* آیا این وضعیت در تمام خانواده های مهاجرین وجود دارد؟

در تمام مهاجران و خانواده‏های آنان چنین حالاتی به وجود نمی‏ آید و بسیارند افرادی که با فرهنگ جدید سازش و آشتی برقرارمی‏سازند، اما آمار جامعه ‏شناسان و متخصصین روانی حاکی از نرخ زیاد بروز مشکلات متنوع در این خانواده‏هاست و از آنجا که پیشگیری اولیه در بهداشت روانی مهاجرت اقتضا می‏کند که در مرحله اول و پیش از بروز هرگونه آشفتگی‏هایی از مهاجرت‏های غیرضروری پرهیز کنند، شایسته است با دید همه‏ جانبه و وسیع‏تری درخصوص این پدیده تصمیم بگیرد، به مصداق این ضرب‏ المثل که: «همیشه پیشگیری بهتر از درمان است».

اثرات منفی مهاجرت بر روی زندگی مهاجرین

* آیا این مهاجرت اثرات منفی در زندگی مهاجرین داشته است ؟

تفاوت فرهنگی، مشکل زبان، مشکلات و درگیری های خانوادگی، محیط مدرسه و جامعه دوستان همگی می تواند منشا بروز استرس و مشکلات روانی و رفتاری درخانواده و کودکان و نوجوانان بعد از مهاجرت باشد. استفاده از روش های ناهنجار تربیتی و بویژه اعمال خشونت در روابط با فرزندان می تواند برای همیشه روابط والدین با فرزندان را در مهاجرت متلاشی کند. افراد در فضای جدیدی قرار می گیرند. موقعیت اجتماعی قبل از مهاجرت فرد تنزل می کند، اوضاع اقتصادی خانواده در حد نازل تری قرار می گیرد. از سویی نا آشنایی با زبان و فرهنگ کشور میزبان و...گاه احساس حقارت و شهروند درجه دوم بودن، همگی می تواند تاثیر مخربی در خانواده داشته باشد و تربیت کودکان را تحت الشعاع قرار دهد و آن را به مساله فرعی تبدیل کند و همه این ها وقتی با خشونت والدین همراه می شود، در نهایت به متلاشی شدن روابط آن ها با کودکان می انجامد.

آمار طلاق در ایرانیان مهاجر ، چندبرابر ایران است

 من در مجموع معتقدم اثرات منفی مهاجرت در مسائل خانوادگی بیش از بقیه مشکلات است مشکل فرزندان و بیگانه شدن آنها با خانواده و مشکل اختلافات خانوادگی و منجر به طلاق که در گزارشی می خواندم که آمار طلاق در بین ایرانیان مهاجر به اروپا وآمریکا ده برابر میزان طلاق در ایران است و تاسف بار تر اینکه این رقم در میان مهاجرین به کشورهای اسکاندیناوی (سوئد و نروژ و فنلاند) به آمار بسیار مایوس کننده سه طلاق از هر چهار ازدواج می رسد یکى از جامعه‏ شناسان ایرانى مقیم سوئد ، در تحقیقى در زمینه تأثیر مهاجرت بر خانواده‏هاى ایرانى ، از مهاجرت به عنوان زمین لرزه‏اى که بنیان بسیارى از اعتقادات و ارزش‏هاى اجتماعى خانواده‏ها را تکان داده است یاد می کند.

در این زمینه نگاهى به خانواده‏هاى ایرانى مهاجر روشن می سازد که عواملى چون تضاد فرهنگى نسل اول و دوم خانواده (پدر، مادر و فرزندان) سبب بحران هویت در بین خانواده‏هاى ایرانى شده است ؛ زیرا محیط رشد فرزندان عملاً با محیط رشد فرهنگى پدر و مادر خود تناسبى ندارد و علاوه بر این ، فرزندان در فضاى خانه با یک فرهنگ و در جامعه با فرهنگى کاملاً متفاوت درگیرند .

 این بحران هویت حتى در بسیارى از موارد به زوج‏هاى ایرانى نیز سرایت کرده و چگونگى برخورد زن و مرد مهاجر ایرانى را به شدت تحت‏الشعاع قرار داده است.

برخی برای خود در ایران سنگ قبر خریده اند

* آیا عزمی در بین مهاجرین برای برگشت به ایران برای آینده زندگی خود وجود دارد؟

اکثر ایرانیان به امید بازگشت به وطن در غرب زندگی می کنند افراد زیادی رادیده ام که حتی قبر هم در ایران برای خود خریداری کرده اند و بعد از 30-40 سال زندگی در خارج به امید بازگشت به ایران هستند. البته اکثر خانواده ها که غربت را تحمل می کنند و خود را در این شرایط سخت قرار می دهند به خاطر تحصیل و پیشرفت فرزندان خویش است. اگر هم بعد از تحصیل فرزندان مانده اند دلایل متعددی دارد؛ یکی از دلایل عدم آمادگی دوری از فرزندان و نوه های خود است، چون فرزندان با فرهنگ و شرایط اینجا رشد کرده اند و به این سادگی نمی توانند با فرهنگ کار ایران جور دربیایند از طرف دیگر، خانواده ها کسب و کارشان را به این سادگی نمی توانند رها کنند و مشکلات مختلفی برای ایجاد کسب و کار در ایران دارند چون باید از صفر شروع کنند و به این سادگی با فرهنگ کار درایران و ارتباطات آن آشنا نیستند از طرفی در سیستم اینجا به انظباطاتی عادت کرده اند که به راحتی نمی توانند از آن جدا شوند.