یکی دو هفته مانده به شروع سال تحصیلی جدید، حجت الاسلام قرائتی در نشستی با روسای دانشگاه‌های کشور درباره سالم سازی فضای فرهنگی دانشگاه ها صحبت کرد و بحث ازدواج موقت دانشجویی را به میان کشید. بحثی که آن روزها سر و صدای زیادی به پا کرد و حالا با گذشت یک ماه و نیم از آن زمان، واکنش ها درباره این جمله معروف که «ازدواج موقت باید در دانشگاه‌ها راه بیفتد؛ وگرنه در محیط دانشگاه انجام حرام و گناه افزایش پیدا می‌کند» همچنان ادامه دارد.حجت الاسلام قرائتی چند روز بعد از گفتن این جمله، مصاحبه ای کرد تا واکنش های رسانه ای را تعدیل کند. او در توضیح نظراتش گفته بود: «در مورد ازدواج موقت در دانشگاه ها من قبلا در این باره صحبت کردم اما برداشت اشتباهی از این موضوع شد،در حالیکه مسئله ازدواج موقت به این معنا نیست که دخترها در محیط دانشگاه صیغه شوند. دانشجویان پسری که امکان ازدواج ندارند اما تمایل دارند که ازدواج کنند، می‌توانند با زنان بیوه جوانی که آمادگی دارند ازدواج کنند تا پس از اینکه تحصیلاتشان به پایان رسید بروند و ازدواج کنند.» این پیشنهاد حجت الاسلام قرائتی بعد از پاسخ های مثبت و منفی که از کارشناسان اجتماعی دریافت کرد، از سوی مراجع رسمی هم بی جواب نماند تا معاون رئیس جمهور در امور خانواده اولین موضع گیری رسمی را در این باره داشته باشد. زهرا سجادی در این باره گفت: «حجت الاسلام قرائتی مطالبی را در زمینه ازدواج موقت برای حل یک سری مشکلات مطرح کردند اما در ازدواج موقت هم دختر باید اجازه پدر داشته باشد.»
او گفت که ازدواج موقت یک دستور دینی است و این مسئله قابل رد کردن نیست و اگر آن طور که اسلام نگاه می‌کند صورت گیرد مشکلی هم ندارد، چون هم تعداد خانم‌ها از آقایان بیشتر است و هم اینکه عوامل محیطی و آسیب‌ها بیشتر گریبان‌گیر آقایان است.
سجادی که با خبرگزاری فارس گفتگو می کرد، درباره زنان مطلقه و بیوه هم گفت: «برخی از خانم‌های بیوه و یا افرادی که به دلیلی از همسر خود جدا شدند اما با توجه به مشکلات خاص خود، امکان ازدواج مجدد را ندارند. اسلام برای پیشگیری از مشکلات، ازدواج موقت را قرار داده است اما ازدواج موقت هم شرایطی دارد.ازدواج موقت راه‌حل مقطعی است که تنها در مقطع خاص مشکل را حل می‌کند، در دستورت اسلام تاکید شده که اگر مرد نمی‌تواند عدالت را رعایت کند نباید همسر دیگری را اختیار کند.»
اذن پدر در ازدواج موقت
علمای شیعه، با توجه به نظرات متفاوتی که درباره اذن پدر در ازدواج موقت دارند در 5گروه قرار می گیرند. عده ای از آنها معتقدند در ازدواج موقت دختر باکره ای که به حد بلوغ رسیده و مصلحت خود را تشخیص می دهد، اذن پدر لازم است. عده ای آن را بنابر احتیاط واجب، لازم می دانند و بر اساس احکام دینی، در چنین موردی می توان به مرجع تقلید دیگری رجوع کرد. عده ای از مراجع، معتقدند اذن پدر در ازدواج موقت تکلیفا لازم است یعنی اگر بدون اذن پدر عقد خوانده شود صحیح است، ولی فردی که باید اجازه می‌گرفت و نگرفته، معصیت کار است. گروهی دیگر، اعتقاد دارند اذن پدر لازم نیست ولی خوب است رعایت شود. و در نهایت، عده ای معتقدند که ازدواج موقت درباره دختری که مستقل است و صلاح خود را می داند، نیازی به اذن پدر ندارد.
کدام مراجع اذن پدر را ضروری می دانند؟
آیات عظام امام خمینی(ره)، شبیری زنجانی، تبریزی و نوری همدانی عقیده دارند اذن پدر در ازدواج موقت لازم است. آیت الله سیستانی هم پیرو همین نظر هستند اما در دختری که متصدی امور زندگی خودش باشد اذن پدر را بنا بر احتیاط واجب لازم می‌دانند نه به فتوا.
آیت الله سیستانی در پاسخ به استفتای یکی از مقدانشان که پرسیده بود: «آیا صحیح است که اگر دختری بالغ باشد از نظر فکری و سنی، می تواند بدون اطلاع پدر صیغه پسری شود که بعد ها قصد ازدواج دارند؟» پاسخ داده اند: «صحّت ندارد و اذن پدر لازم است حتی اگر مستقل در شؤون زندگی باشد بنابر احتیاط واجب در این صورت.» اما در پاسخ به سوال دیگری با این مضمون که «اگر دختر و پسر ندانند که اجازه ی پدر دختر برای عقد موقت لازم است و بعد از جاری شدن عقد متوجه آن موضوع بشوند عقد آنها چه حکمی دارد؟» گفته اند عقد باطل است.
احتیاطا لازم است
اما آیات عظام خامنه ای، مکارم شیرازی، اراکی، خوئی، گلپایگانی، فاضل لنکرانی، صافی و وحید خراسانی، علمایی هستند که عقیده دارند در عقد ازدواج موقت بنا براحتیاط واجب اذن پدر لازم است. آیت الله مکارم شیرازی در توضیح المسائل خود در این باره می نویسند: دختری که به حد بلوغ رسیده و رشیده است، یعنی مصلحت خود را تشخیص می دهد چنانچه باکره باشد احتیاط آن است که با اجازه پدر یا جد پدری ازدواج نماید ولی اگر همسر مناسبی برای دختر پیدا شود و پدر مخالفت کند اجازه او شرط نیست، همچنین اگر به پدر یا جد پدری دسترسی نباشد و دختر هم احتیاج به شوهر کردن داشته باشد یا این که دختر قبلاً شوهر کرده باشد که در این دو صورت نیز اجازه پدر و جد در ازدواج جدید لازم نیست.(مساله 2037-) اگر دختر باکره نباشد و بکارتش به وسیله شوهر کردن یا به واسطه وطی به شبهه و یا زنا از بین رفته باشد، اجازه پدر و جد پدری لازم نیست.
نظر آیت الله بهجت درباره اذن پدر
به اعتقاد مرحوم آیت الله بهجت، اذن پدر در ازدواج موقت تکلیفاً لازم است و اگر عقد بدون اذن پدر خوانده شود صحیح است، اما چیزی از گناه فرد کم نمی کند. در استفتایی که یکی از مقلدان آیت الله بهجت از ایشان داشتند، سوال شده بود: «یا دختر باکرهاى را که بالغ و عاقل و رشیده است، بىاذن پدر او مىتوان متعه کرد؟» که پاسخ آیت الله بهجت این طور بود: «بنابر احتیاط، تکلیفا باید از پدر یا جدّ پدرى خود اجازه بگیرد، چون تکوینا مفسده دارد.»
ایشان در پاسخ به استفتای دیگری در رابطه با شرایط ازدواج موقت گفته اند: «باید در ازدواج موقت مهر و مدت معین شود و بنابر احتیاط با اجازهى پدر دختر صیغهى صحیح خوانده شود، و رابطه با نامحرم حرام است.»
دختر رشیده بالغه، بی نیاز از اذن پدر
اما آخرین رویکرد علما به مساله ازدواج موقت، رویکردی است که ازدواج دختر رشید و بالغ را بی نیاز از اذن پدر می داند. مثل آیت الله اردبیلی که معتقدند اگر دختر باکره اى که به حدّ بلوغ رسیده و رشیده است ـ یعنى مصلحت خود را تشخیص مى دهد ـ بتواند زندگانى خود را به نحو مستقل اداره کند و قدرت تصمیم گیرى صحیح در امور زندگى خود را داشته باشد و بیم آن که فریب بخورد در میان نباشد، چنانچه بخواهد ازدواج کند، احتیاجى به اجازه پدر یا جدّ پدرى خود ندارد و در غیر این صورت، بنابر احتیاط واجب باید از پدر یا جدّ پدرى خود اجازه بگیرد و اجازه مادر و یا برادر لازم نیست. همچنین بنابر احتیاط واجب دخترى که باکره نیست نیز همین حکم را دارد.
آیت الله محمدصادق روحانی هم معتقدند در مورد دختر بالغه رشیده اذن ضروری نیست. ایشان در پاسخ به سوالی با این مضمون که «در سوره نساء آمده است که عقد باید با اجازه ولی و صاحب دختر باکره انجام شود. آیا ازدواج دختر باکره بی اذن ولی باطل است؟»، پاسخ داده اند: «آیه مختص است به دختر باکره غیر بالغه و غیر رشیده اما ازدواج دختر بالغه رشیده به حسب روایات نیازی به اجازه ولی ندارد.» منبع: مهر
