در قرآن کریم و در روش حضرات معصومین علیهم‌السلام و بزرگان و علمای برجسته و رهبران نیک اندیش و عادل و صالح و مدبر، این سیره و تدبیر وجود داشته که همه با هم به گفتگو و مشورت بپردازند و کارها را با انجام شورا بین خود و تعامل و تضارب فکری به انجام رسانند زیرا این روش باعث می‌شود علاوه بر تعمیق و تشویق و تحریک و تهییج، حس هم افزایی و مشارکت جمعی میان آحاد مردم، استفاده از اندیشه‌های مختلف و ابتکارات و خلاقیتهای ذهنی نهادینه شود و بهترین تصمیمها به دست آید و اجرایی شود.
مشورت باعث می‌شود خلاقیتها فرصت ظهور و بروز یابد و میزان رضایتمندی از زندگی و تصمیمات جمعی بیشتر گردد.
آیات متعددی در قرآن کریم به مناسبتهای مختلف، گویای این حقیقت است که مشورت در امور مختلف چه آنها که به ظاهر کم اهمیتند و چه آنها که در واقع پر اهمیت، از ارکان تدبیر اسلامی و تفکر عقلایی است که قطعا منطبق بر آموزه‌های دینی هم قراردارد و در روایات و سیره ائمه اطهار هم می‌توان این رویکرد را دید.
* مشورت در آیات
در آیه 159 سوره آل عمران به پیامبر اسلام (ص) دستور می‌دهد در امور، با مسلمانان مشورت کند و آن را از رموز پیروزی و موفقیت آن حضرت می‌داند «فبما رحمة من اللّه لنت لهم و لوکنت فظّاً غلیظ القلب لانفضّوا من حولک فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی اللّه» . به سبب رحمت الهی در برابر مومنان نرم شدی و اگر خشن و سنگدل بودی از اطرف تو پراکنده می‌شدند پس آنان را ببخش و برای آنها آمرزش بطلب و در کارها با آنها مشورت کن، اما هنگامی که تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن.
و نیز در آیه 38 سوره شوری می‌فرماید: «و الذین استجابوا لربّهم و اقاموا الصلوة و امرهم شوری بینهم؛ آنها کسانی هستند که دعوت پروردگارشان را اجابت کرده و نماز را بر پای دارند و کارهایشان بین آنان با مشورت انجام می‌شود .
در سوره بقره آیه 233 می‌فرماید: اگر در مورد بازداشتن کودک از شیر قصد تصمیم گیری دارید مشورت کنید «فان ارادا فصالاً عن تراض منهما و تشاور فلا جناح علیهما»
در سوره زمر آیه 18 می‌فرماید: «فبشّر عبادالذین یستمعون القول فیتبعون احسنه؛ پس بندگان مرا که سخن را می‌شنوند و نیکوترین را پیروی می‌کنند بشارت ده.»
* مشورت در روایات
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله: المُشاوَرَةُ حِصنٌ مِنَ النَّدامَةِ و أمنٌ مِنَ المَلامَةِ
مشورت دژی در مقابل پشیمانی و مایه ایمنی از سرزنش است / نثرالدّر، ج 1، ص 183 .
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله: یا عَلیُّ لاتُشاوِر جَباناً فَإنَّهُ یُضَیِّقُ عَلَیکَ المَخرَجَ و لاتُشاوِرِ البَخیلَ فَإنَّهُ یَقصُرُ بِکَ عَن غایَتِکَ ولاتُشاوِر حَریصاً فَإنَّهُ یُزَیِّنُ لَکَ شَرَهاً
ای علی! با ترسو مشورت مکن؛ زیرا راه حلّ مشکل را بر تو تنگ میکند، و با بخیل مشورت مکن؛ زیرا تو را از هدف باز میدارد، و با حریص مشورت مکن؛ زیرا آزمندی را در نظرت زینت می‌دهد / علل‌الشرائع، ص 559 .
امام علی علیه‌السلام: لا مُظاهَرَةَ أوثَقُ مِنَ المُشاوَرَةِ
هیچ پشتیبانی اطمینان بخشتر از مشورت نیست / غررالحکم و دررالکلم، ح 10694
امام علی علیه‌السلام: اِستَشِر عَدُوَّکَ العاقِلَ وَاحْذَر رَأی صَدیقِکَ الجاهِلِ
با دشمن خردمندت مشورت کن، ولی از رأی دوست نادان خود بیمناک باش / غررالحکم و دررالکلم، ح 2471 .
امام علی علیه‌السلام: خَیرُ مَن شاوَرتَ ذَوُوالنُّهی وَالعِلمِ و اُولُو التَّجارِبِ و الحَزمِ
بهترین کسان برای مشورت، صاحبان خرد و دانش و افراد با تجربه و دوراندیشاند / غررالحکم و دررالکلم، ح 4990 .
امام علی علیه‌السلام: شاوِر قَبلَ أن تَعزِمَ و فَکِّر قَبلَ أن تُقدِمَ
پیش از تصمیمگیری، مشورت کن و پیش از عمل بیندیش / غررالحکم و دررالکلم، ح 5754
امام علی علیه‌السلام: عَلَی المُشیرِ الاِجتِهادُ فِی الرَّأی و لَیسَ عَلَیهِ ضَمانُ النُّجحِ
مشورت دهنده باید در ارائه نظرش کوشا باشد، و ضمانت پیروزی بر عهده او نیست / غررالحکم و دررالکلم، ح 6194.
امام علی علیه‌السلام: أفضَلُ النّاسِ رَأیاً مَن لایَستَغنی عَن رَأی مُشیرٍ
رأی و نظر کسی برتر است که خود را از رأی مشاور بینیاز نداند/ غررالحکم و دررالکلم، ح 3152 .
امام حسن علیه‌السلام: ما تَشاوَرَ قَومٌ إلاّ هُدُوا إلی رُشدِهِم
هیچ قومی با یکدیگر مشورت نکردند مگر آن که به راه پیشرفت خود رهنمون شدند / تحف العقول، ص 233 .
امام صادق علیه‌السلام: لاتَکُونَنَّ أوَّلَ مُشیرٍ و إیّاک و الرَّأی الفَطیرَ
در مشورت نخستین کس مباش که نظر می‌دهد و از اظهار نظر ناسخته بپرهیز / میزان الحکمه، ح 9868
امام کاظم علیه‌السلام: مَنِ اسْتَشارَ لَم یَعدَم عِندَ الصَّوابِ مادِحَاً و عِندَ الخَطَإِ عاذِراً
کسی که مشورت کند، اگر کارش را درست انجام دهد، مردم او را بستایند و اگر به خطا رود، معذورش دارند / میزان الحکمه، ح 9847
در این بیانات و آیات قرآن کریم شاهد این نکته هستیم که خداوند متعال و حضرات معصومین(ع) ضمن برشمردن موارد و مواضع متعددی در حوزه امر مشورت و تأکید و تأیید و تجویز آن به این مورد توجه و تنبه داده اند که بایستی این عمل به عنوان یک رویکرد و رفتار همیشگی در رفتار عموم مسلمانان و به ویژه حاکمان و آمران مورد توجه قرارگیرد.
حال آنکه حضرات معصومین(ع) با عنایت به جایگاه عصمت و اتصال به منبع لایزال الهی و علم لدنی که از آن برخوردار بوده اند، شاید پر بیراه نباشد، اگر بگوییم از این امر مستثنی بوده و چندان نیازی به مشورت با عموم افراد عادی جامعه نداشته اند، اما با این حال سیره و منش و روش آنها گویا و جویای این نکته است که تلاش می‌کرده اند با مشورت کردن با عموم مردم، این فرهنگ را نهادینه کرده و جامعه را از نتایج سودمندش بهره مند سازند.
و روز شوراها زمان مناسبی است تا با تمرکز و توجهی جدی تر و عمیق تر و بر مبنای عقل و مبانی دینی و فکر آئینی به این موضوع، بتوانیم راههای بهره مندی بیشتر و بهتر از این منش و دستاورد رفتاری و اندیشگی را به دست آوریم.
مقالات برگزیده شماره خبر: 318069 16:20 - 1392/02/09/خبرگزاری حوزه
