استفتائات فقهی
حق مُراجع در مشاوره
سؤال:
بسیاری از مشاوران و روان‌پزشکان، بااینکه از مُراجعان حق ویزیت کامل می‌گیرند، در خلال مشاوره و درمان، به تلفن‌های بسیاری پاسخ می‌دهند و یا افراد دیگری را می‌پذیرند، و مُراجعان به دلایل مختلف مانند اهمیت ندادن متخصص، نیاز شدید مُراجع و ترس از برخورد تند متخصص یا منشی او حق اعتراض ندارند. آیا آنها نسبت به ضایع کردن وقت و هزینه‌های مُراجعان مدیون نیستند؟
پاسخ:
تضییع حق و وقت دیگران ازنظر اخلاقی ممنوع و نکوهیده است؛ اما شرعاً موجب ضمان نمی‌شود. بلی، اگر حق ویزیت را برای مدت‌زمان خاصی، مثلاً یک ساعت، تعیین کنند و در این مدت مشاور به امور دیگر بپردازد، به نسبت وقت تلف‌شده، ضامن است. [1]
مشاورة ازدواج و خانواده‌درمانی
پرسش:
مشاورة ازدواج و خانواده‌درمانی به «تخصص» نیاز دارد؛ ولی برخی افراد عامی یا حتی متخصص، که در حوزة مشاورة ازدواج و خانواده‌درمانی تخصصی ندارند، اقدام به مشاوره می‌کنند. این افراد، چون به ظرافت‌های کار اشراف ندارند، گمان می‌کنند که با درایت و اطلاعات عمومی خود، از پس مشاورة ازدواج و خانواده بر‌می‌آیند. مثلاً بسیاری از آنها، بدون دقت در اینکه در مشکلات خانوادگی حضور زن و مرد لازم است، با شنیدن سخنان یک طرف از زوجین، ارزیابی و درمانگری غلط می‌کنند و سبب تشدید اختلافات می‌شوند و یا فرد را به جدایی تشویق می‌کنند. با توجه به هزینه‌های مادی و روانی این مشاوره‌ها برای افراد، آیا این دخالت‌های ناعالمانه گناه و ضمان‌آور نیست؟
پاسخ:
دخالت افرادی در مشاوره، که اطلاع کافی از مسائل مشاوره، و تخصص لازم در آن ندارند و موجب ضرر مادی و معنوی بر افراد می‌شوند گناه و حرام است. اگر خسارت عرفاً مستند به ایشان باشد، ضامن خسارت وارد‌شده نیز هستند.[2]
نگاه مشاور به مُراجع
پرسش:
ارتباط درمانی در مشاوره بسیار مهم است. رفتارها، به‌ویژه رفتارهای غیرکلامی، سرنخ‌هایی برای شناخت احساسات و انگیزه‌های زیربنایی افراد است و این ارتباط درمانی بیشتر از طریق توجه به رفتارهای غیرکلامی (مانند حالات چهره و نوع نگاه) مُراجع به دست می‌آید. آیا نگاه دقیق مشاور به رفتارهای غیرکلامی جنس مخالف، برای برقراری رابطة درمانی و قدرت تبیین و تفسیر رفتارها، از دیدگاه شرع، برای مشاور و مُراجع اشکال دارد؟
پاسخ:
به نظر برخی از مَراجع، نگاه به گردی صورت نامحرم، بدون قصد لذت و خوف مفسده، اشکال ندارد؛ اما برخی دیگر، نگاه دقیق و ممتد به صورت نامحرم را جایز نمی‌شمرند. هرکس مطابق نظر مرجع تقلیدش رفتار کند.[3]
پی نوشت :
3و2و1 . مشاوره زیر گنبد فیروزه ای، سید محمدتقی علوی و محمدحسین قدیری، مرکز مشاوره مؤسسه امام خمینی قم، ص83.
